Recent was ik te gast bij een netwerkevenement van een ICT service provider over zorginnovatie. Twee ICT-zorgondernemers en een zorgverzekeraar presenteerden hun uitdagingen. Om tot succesvolle zorginnovatie te komen is het goed om te begrijpen hoe de duivelsdriehoek van zorginnovatie werkt in de zorgketen?

De uitdaging van de zorg

De totale uitgaven aan de zorg zijn sinds 2000 meer dan verdubbeld, van € 47 miljard naar € 94 miljard. Dit is een stijging van 11,2% naar 15,6% van het Bruto Binnenlands Product. In dezelfde periode is het aantal zorg en welzijn medewerkers gestegen van ca. 1.2 naar ca. 1.4 miljoen (ca. 17% van het aantal werkenden). Als er niets verandert besteden we over 20 jaar ongeveer 40% van ons Bruto Nationaal Product aan zorg!

Wat bepaalt deze zorgkosten? 

De zorguitgaven is simpelweg “prijs per behandeling” X “aantal behandelingen (volume)”

Zorgprijs hangt nauw samen met de arbeidsproductiviteit en loongroei in de zorgsector.  Maar waar de arbeidsproductiviteit in de rest van de economie ervoor zorgt dat er steeds minder mensen nodig zijn, blijft de arbeidsproductiviteit in de zorg vaak achter (evenveel ‘handen aan het bed’).

Zorgvolume hangt nauw samen met bevolkingssamenstelling en gezondheid. Een betere gezondheidszorg leidt tot een hogere levensverwachting. Vergrijzing leid tot gemiddeld hogere (vooral langdurige) zorgkosten. In 10 jaar tijd is de levensverwachting van Nederlanders met bijna 2 jaar toegenomen. De zorguitgaven dalen weer door meer jaren in betere gezondheid te verkeren en daardoor minder zorg nodig te hebben. Dit laatste effect heeft de sterkste invloed, waardoor de factor gezondheid per saldo een neerwaarts effect op de zorgkosten heeft gehad.

Marktwerking in de zorg

Met de invoering van de diagnosebehandelcombinatie in 2005 ontstond ruimte voor onderhandelingen op prijs, kwaliteit en hoeveelheid zorg tussen de zorgaanbieders en zorgverzekeraars.  Bovendien hebben patiënten het recht te kiezen tussen de verschillende zorgverzekeraars en veelal ook tussen zorgaanbieders. De concurrentie tussen zorgaanbieders neemt toe. Deze aanpak werkt echter maar gedeeltelijk.

Één zorgstelsel, verschillende belangen

Je zou verwachten dat het zorgstelsel één gemeenschappelijk belang heeft, namelijk kwalitatief goede zorg bieden tegen betaalbare kosten. Maar de diverse partijen hebben in de praktijk verschillende rollen en belangen:

Burgers willen als verzekerde zo laag mogelijke zorgprijs betalen voor hun verzekering aan zorgverzekeraars en daarvoor als patiënt een goede kwaliteitszorg van zorgaanbieders.

Zorgaanbieders willen als zorgprofessional goede kwaliteitszorg verlenen aan patiënten en als ondernemer (maatschap) contracten met een goede zorgprijs met zorgaanbieders onderhandelen en met voldoende zorgvolume om de continuïteit te kunnen borgen.

Verzekeraars willen veel verzekeringen (volume) verkopen aan burgers om de kosten te dekken (risico) van het inkopen van zorg bij zorgaanbieders met een goede prijs/kwaliteit verhouding.

Overheid wil als BV NL een goed zorgstelsel met beheersbare kosten maar bestaat uit diverse politieke partijen met andere visies op het zorgstelsel.

De duivelsdriehoek

De duivelsdriehoek is een term die verwijst naar de manier waarop de 3 onderdelen tijd-geld-kwaliteit zich binnen projecten tot elkaar verhouden. Als een van de onderdelen verandert, betekent dit iets voor de andere hoeken. Dit spanningsveld noemen we de duivelsdriehoek.

Ook het zorgstelsel heeft zijn eigen duivelsdriehoek met een aantal perverse prikkels die voorkomen dat er echt iets verandert:

Kwaliteit – ondanks de effort om de kwaliteit van zorgaanbieders inzichtelijk te maken selecteren patiënten in de praktijk zorgaanbieders  niet op kwaliteit maar voornamelijk op regionale toegankelijkheid (‘verwijzing huisarts’). Hogere kwaliteitszorg kost zorgaanbieders weer meer zorgkosten. De Patiëntenfederatie Nederland is daarom gestart met de Zorgkaart waar patiënten hun ervaringen met zorgverleners delen.

Geld – preventieve en/of efficiëntere aanpak van zorg en daardoor minder zorgkosten levert zorgaanbieders niet direct voordelen op. De inkoop bij zorgaanbieders van zorgvolume -prijs van DBC’s effent zich uit over de hele linie – sommige DBC’s vallen duurder uit andere zijn juist weer goedkoper.  CZ heeft daarom als eerste verzekeraar de prijslijst van behandelingen tot € 885,- gepubliceerd.

Risico – het niet afsluiten van contracten met regionale zorgverleners kan tot minder klanten leiden. verzekeraars moeten een optimale balans vinden, tussen burgers die hun verzekering op prijs selecteren en de kwaliteit én zorgprijs van zorgaanbieders. Maar

Uitdaging voor zorginnovatie

Als zorgondernemer zul je bewust moeten zijn van deze zorg duivelsdriehoek en balans zien te vinden in de keten. Als een innovatie kostenreductie oplevert voor een zorgverzekeraar, maar minder productie voor een zorgaanbieder, dan is de kans groot dat dit initiatief niet zonder meer gaat vliegen. In onderstaande foto zal eHealth door de lagere bezetting van ziekenhuis bedden voordelen op kunnen leveren voor de zorgverzekeraar. Maar aangezien een ziekenhuis daarvoor moet investeren en door lager zorgvolume geen extra inkomsten maakt, is de business case moeilijk te maken. Evenzo als in de zorgketen de voordelen van één zorgaanbieder, nadelen oplevert voor een andere zorgaanbieder.

Om als zorgondernemer succesvol te zijn met zorginnovatie zal men als regisseur van de gehele keten tot afspraken moeten komen en balans moeten zoeken in de duivelsdriehoek. Streven naar kleinere ‘good practices’ en deze stap voor stap proberen op te schalen. We hebben dus nog een lange weg te gaan voordat we de zorgkosten kunnen laten dalen door preventieve zorginnovatie in plaats van reactief zorg verlenen.